Ο γνωστός φωτογράφος Παύλος Τουλιάτος, του οποίου το έργο το laifos παρακολουθεί χρόνια συζητησε με τον ιδιοκτήτη του laifos Γιώργο Παπανικολάου περί φωτογραφίας.
Ο Παύλος Τουλιάτος ζει και εργάζεται στην Πάτρα και από τα νεανικά του χρόνια η φωτογραφία ήταν ένα από τα πάθη του. Ποτέ δεν ασχολήθηκε επαγγελματικά με την τέχνη, αντιθέτως ήθελε πάντα να εκφράζει μια ελεύθερη γι’ αυτόν εικόνα και άποψη. Αν και έχει διακρίσεις σε διεθνείς διαγωνισμούς, εν τούτοις πιστεύει ότι ο πολιτισμός και η τέχνη είναι η ταυτότητά μας και δεν θα πρέπει να διαγωνίζονται.
Ερώτ. : Πώς είναι δυνατόν να “αισθάνεσαι” τη φωτογραφία;
Απάντ.: Είναι μια μορφή τέχνης που μπορεί να σε επηρεάσει ψυχικά και πνευματικά. Η δημιουργικότητα στην τέχνη είναι μια φάση στη ζωή μου που πετάω το άγχος και αφήνω τη σκέψη μου να γυρίσει στο ποιος είμαι και τι ήμουν σαν προσωπικότητα από τα παιδικά μου χρόνια. Αυτό, μόνο η τέχνη το προσφέρει. Κοιτάζω γύρω μου και βλέπω πολύ άγχος και εσωστρέφεια και το συγκρίνω με το επίπεδο δημιουργικού πολιτισμού που υπάρχει και βγάζω τα συμπεράσματα μου.
Ερωτ.: Τι θεωρείς ότι είναι η φωτογραφία;
Απάντ. : Η φωτογραφία όπως την γνωρίζουμε σήμερα γεννήθηκε κάπου στα τέλη του 19ου αιώνα, κυρίως για χρηστικούς σκοπούς. ‘Όμως η εικόνα μεταφέρει πληροφορία και μηνύματα. Αυτό δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από την πολιτιστική έκφραση. Σήμερα το 99%+ των φωτογραφιών που κυκλοφορούν είναι φωτογραφίες που αφορούν την αναμνηστική ή φωτογραφία ντοκουμέντου. Φωτογραφίες είναι και φωτογραφία ταυτότητας, η αρχιτεκτονική φωτογραφία, ταξιδιωτική, το πορτραίτο, το ντοκουμέντο, η selfieκλπ. Υπάρχει όμως και η καλλιτεχνική (την ακούμε και ως μοντέρνα, κλασσική, δημιουργική) φωτογραφία που είναι κάτι διαφορετικό και δεν έχει καμία σχέση με τις άλλες μορφές της. Η δημιουργία στην τέχνη της φωτογραφίας είναι ο συνδυασμός του παρόντος και της φαντασίας μας που αντλείται από το μακρύ παρελθόν μας και το υποσυνείδητό μας. Αν μας αρέσει να βάζουμε σε όλα κανόνες τότε θα πω αυτό που έλεγε ο PaulStrand, ότι η φωτογραφία δεν είναι τίποτα άλλο από ένα κομμάτι χώρου και χρόνου, όπου ο καλλιτέχνης δίνει σε αυτήν μια υπέρβαση ή μια πνευματική μεταμόρφωση. Για να πετύχει κάποιος τα παραπάνω, θέλει καλλιέργεια και πολύ κόπο.
Ερωτ. : Η φωτογραφία είναι η μετεξέλιξη της ζωγραφικής;
Απάντ.: Η ζωγραφική και η φωτογραφία μπορεί να μοιάζουν, στο βάθος όμως είναι εντελώς διαφορετικά πράγματα. Η ζωγραφική είναι ένα έργο με ύλη και οντότητα, είναι μοναδική ακόμη και για τον ίδιο τον δημιουργό της. Η φωτογραφία είναι ένα ίχνος φωτοχημικό ή φωτοηλεκτρικό σήμερα. Δεν μπορεί να έχει την οντότητα και τη μοναδικότητα της ζωγραφικής και μπορεί να επαναλαμβάνεται άπειρες φορές χωρίς καμία αλλοίωση. Η MargaretCameronείναι η 1η μεγάλη φωτογράφος πορτραίτου η οποία είχε ένα φωτογραφικό στυλ που ήταν κοντά στον πικτοριαλισμό. Και άλλοι προσπάθησαν να δουν την φωτογραφία με αυτόν τον τρόπο. Ο SaulLeiterεπίσης έκανε φωτογραφίες με επιρροές από την ζωγραφική και μάλιστα με την ιαπωνική ζωγραφική. Άρα θα καταλήξω στο ότι η φωτογραφία είναι ένα εργαλείο με τεράστιο εύρος εφαρμογών. Ο πικτοριαλισμός είναι ένα είδος φωτογραφίας, όμως δεν μπορεί να έχει την αξία της ζωγραφικής, αλλά ούτε και ανήκει επίσης στο είδος της “μοντέρνας φωτογραφίας”.
Ερωτ.: Πώς εννοούμε την μοντέρνα φωτογραφία;
Απάντ. : Μεγάλο ερώτημα. Υπάρχουν πολλές απαντήσεις. Η μοντέρνα φωτογραφία μας υποδεικνύει την κοινωνική πραγματικότητα, το σήμερα, αυτό που ζούμε όλοι μας, χωρίς να προσπαθεί να κρύψει ή να ωραιοποιήσει κάτι. Αυτό το σημερινό γεγονός συνδέεται νοερά με τη φαντασία μας και τον εσωτερικό μας κόσμο που φέρνει επιρροές από το μακρινό παρελθόν μας. Μην το συγχέουμε με το ντοκουμέντο το οποίο αποτυπώνει πλήρως την πραγματικότητα (απεικονιστική φωτογραφία). Εδώ θέλουμε με βάση την πραγματικότητα να δημιουργήσουμε μια πνευματική μεταμόρφωση. Θα έλεγα ότι πολύ πριν τον 19οαιώνα ο Hegel(18οαιώνα) έλεγε ότι μοντέρνο είναι όταν ο καλλιτέχνης είναι απόλυτα ελεύθερος να διαλέξει τη μορφή και το θέμα στην τέχνη χωρίς κανένα κανόνα. Τα έλεγε τότε που η φωτογραφία ακόμα δεν υπήρχε. Μετά ήταν και ο Baudelaireο οποίος όριζε την ομορφιά με μια εντελώς αλλόκοτη (για εμάς) έννοια. Και όμως σήμερα βλέπουμε ότι οι φιλοσοφικές του τοποθετήσεις (βλέπε «τα άνθη του κακού») είναι κυρίαρχες στην μοντέρνα φωτογραφία. Ο WalkerEvans, θαυμαστής του Baudelaire, είναι μοναδικός και από τους πιο μεγάλους εκφραστές της μοντέρνας φωτογραφίας . Ο PaulStrand, ο οποίος είναι αυτός που πρώτος έφερε την straightphotographyστην μοντέρνα φωτογραφία, επίσης όρισε ότι η τέχνη δεν είναι η ίδια η εικόνα μόνο αλλά η προσωπικότητα, η παιδεία, τα βιώματα, ο χαρακτήρας που αντικατοπτρίζονται μέσα στο έργο μας και μας κάνουν αναγνωρίσιμους. Κάτι δηλαδή σαν τον γραφικό χαρακτήρα μας. Αν και υπήρχαν πρωτοπόροι μοντερνιστές από την Ευρώπη όπως ο EugeneAtzet, εν τούτοις κοιτάζοντας στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού βλέπω σαν τους πρώτους εκφραστές της μοντέρνας φωτογραφίας τους A.Stieglitz, E.Steichen, E.Weston, A.Adams, DorotheaLangeκαι πολλούς άλλους. Έχω μια ιδιαίτερη προτίμηση στους Αμερικανούς φωτογράφους οι οποίοι θεωρώ ότι εκφράζουν με τον καλύτερο τρόπο την «μοντέρνα φωτογραφία».
Ερωτ.: Δώσε μας μερικά παραδείγματα να καταλάβουμε.
Απάντ.: Θα δείξω μερικές εικόνες και θα τις σχολιάσω.
Πριν ξεκινήσω θα πω πάλι ότι η φωτογραφία για να είναι καλή θα πρέπει να έχει μια υπέρβαση ή μια μεταμόρφωση από τον καλλιτέχνη.
Alfred Stieglitz, The city of ambition.
Η φωτογραφία τραβηγμένη από το πλοίο που έφερνε τους μετανάστες στην Ν.Υόρκη, δείχνει τις προσδοκίες που αυτή η εικόνα έφερνε στον κάθε έναν που σε μερικά μέτρα θα πατούσε τη γη που ονειρευόταν για μια άλλη ζωή.
Ο Stieglitzπάντα ήθελε να βγάζει το συναίσθημα που ο ίδιος αισθανόταν μέσα στην εικόνα, έτσι ώστε να μπορεί να το αισθανθεί και ο παρατηρητής.
EdwardWeston, PepperNo41
Η φωτογραφία τραβηγμένη μέσα σε ένα μεταλλικό σκεύος στο σπίτι του, θέλοντας να δώσει μορφή σε κοινά υλικά που υπάρχουν δίπλα μας και περνάνε απαρατήρητα. Εκτός από κηπευτικά έχει φωτογραφίσει και όστρακα, τοπία, λουλούδια, γυμνό κλπ. Οι δύο πιο πάνω φωτογράφοι είναι τα μεγάλα ονόματα του «πρώιμου αμερικανικού μοντερνισμού» στην ιστορία της φωτογραφίας.
DorotheaLange, MigrantMother.
Αυτή η φωτογραφία της Langeαν και τραβηγμένη την εποχή της κρίσης στην Αμερική πριν τον 2οπαγκόσμιο πόλεμο, εν τούτοις ακόμη και σήμερα είναι επίκαιρη. Στις φωτογραφίες της Lange, εξαιτίας του προσωπικού της προβλήματος, μπορείς πάντα να διακρίνεις έναν ανθρώπινο καημό, ένα «γιατί» και γενικά οι φωτογραφίες της διεισδύουν στη σκέψη μας και την ψυχή μας.
WalkerEvans, Upperfloor
Εδώ ο Evansφωτογραφίζει έναν κενό χώρο στον οποίο αισθάνεσαι ότι εκεί μέσα κάποιοι ζουν, που μόλις έφυγαν και περίπου φαντάζεσαι τι άνθρωποι είναι.
Ο Evansείναι ένας πολύ χαρακτηριστικός καλλιτέχνης με μεγάλη ευφυΐα και τα έργα του όλα θέλουν μια παραπάνω διερεύνηση.
PaulStrand, Blind
Ο P.Strandέλεγε ότι πορτραίτο είναι αυτό που όταν το δεις δεν θα μπορείς να το ξεχάσεις. Φωτογράφιζε πορτραίτα στο δρόμο και οι εικόνες του όλες βγάζουν την αγωνία του ίδιου για την κοινωνία που ζούσε. Άτομο πολιτικοποιημένο που είχε μια έμφασηστις αδύναμες κοινωνικές ομάδες σε διάφορα μέρη (Μεξικό, Αφρική, Ιρλανδία κλπ) και είχε μια χαρακτηριστική ματιά σε όλα τα έργα του.
Υπάρχουν πάρα πολλά έργα για τον καθέναν από τους πιο πάνω αλλά και πολλοί ακόμη φωτογράφοι που είναι εκφραστές της μοντέρνας φωτογραφίας.
Ερωτ. : Σίγουρα τις πιο πάνω φωτογραφίες δεν είναι εύκολο να τις δημιουργήσεις. Ο κόσμος σήμερα είναι αρκετά δημιουργικός;
Απάντ. : Δυστυχώς σήμερα και θα μιλήσω για την Πάτρα μόνο, η καλλιτεχνική κουλτούρα, η πολιτιστική μας παιδεία είναι καρφίτσα στα άχυρα. Υπάρχει μια δυσάρεστη επιφανειακή αντιμετώπιση και οι περισσότεροι θέλουν να κάνουν αντιγραφές κουλτούρας και όχι προσωπικές δημιουργίες. Υπάρχουν και οι «νησίδες πολιτισμού» που μοιάζουν με τη φλόγα που τρεμοσβήνει στον άνεμο μέσα από κάποιες ατομικές δραστηριότητες και φωτογραφικές ομάδες για τις οποίες υπάρχει η καθημερινή αγωνία για το αύριο και την ύπαρξή τους. Οι τοπικοί άρχοντες δυστυχώς δεν στηρίζουν όσο θα έπρεπε αυτά τα κύτταρα πολιτισμού, γνωρίζοντας ότι η πόλη μας πέρα από πολιτισμό και παράδοση αυτή τη στιγμή δεν έχει να προσφέρει κάτι περισσότερο. Αντίθετα άλλες πόλεις όπως η Λάρισα, τα Γιάννενα, η Καβάλα, η Λειβαδιά, το Μεσολόγγι, έχουν πολύ πιο σοβαρές και δυνατές καλλιτεχνικές παρουσίες και αυτό γιατί η τοπική αρχή τους υποστηρίζει και τους φιλοξενεί σε διάφορους χώρους της.
Ερωτ.: Σήμερα βλέπουμε όλος σχεδόν ο κόσμος να βγάζει φωτογραφίες και βίντεο. Πρόκειται για δημιουργικές φωτογραφίες;
Απάντ.: Η λήψη φωτογραφιών σε παγκόσμιο επίπεδο έχει πολλαπλασιαστεί κατά χιλιάδες φορές σε άσκοπες και μη δημιουργικές φωτογραφίες. Ο κορεσμός χωρίς καμία προσπάθεια δημιουργικότητας φέρνει την πλήξη με τον εαυτό μας αλλά και στη φωτογραφία μας. Πολλοί ξεκίνησαν με ενθουσιασμό και δυστυχώς ουδέποτε ασχολήθηκαν σε τακτικό επίπεδο με την δημιουργική φωτογραφία. Κάποια στιγμή πέφτουν σε μια συσκότιση, σταματούν να φωτογραφίζουν και δεν κάνουν τίποτα. Άρα κάποια στιγμή θα επανέλθει η λιτότητα και θα αναδειχθούν όσοι πραγματικά συνειδητά συνεχίζουν πραγματικά να δημιουργούν.
Ερωτ.: Με ποιο τρόπο μπορεί κάποιος να δείξει το έργο του;
Απάντ.: Μπορεί να συμμετέχει σε ατομικές ή ομαδικές εκθέσεις καλλιτεχνικής φωτογραφίας καθώς και να εκδίδει φωτογραφικά άλμπουμ. Γενικά η φωτογραφία αν δεν εκτυπωθεί και δεν αναρτηθεί κάπου ή δεν εκδοθεί σε κάποιο βιβλίο ή λεύκωμα δεν έχει μέλλον, θα χαθεί. Και εδώ θα πω ότι η δημιουργία λευκωμάτων είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο που δίνει την ολοκλήρωση στην φωτογραφική μας δουλειά. Και αυτό θέλει την απαραίτητη καλλιέργεια και γνώση.
Ερωτ. Αν κάποιος θέλει να ασχοληθεί με την δημιουργική φωτογραφία πού μπορεί να απευθυνθεί;
Απάντ.: Όσον αφορά την Πάτρα, υπάρχει η φωτογραφική λέσχη Ηδύφως (στην οποία είμαι και μέλος) η οποία θέλει και προσπαθεί να προάγει την καλλιτεχνική φωτογραφία. Όποιος ενδιαφέρεται είναι ευπρόσδεκτος. Όμως η βελτίωση εκεί γίνεται βιωματικά. Θέλει χρόνο και επιμονή. Δεν γίνεται με ακαδημαϊκή προσέγγιση. Εμένα προσωπικά, πριν γίνω εκεί μέλος, μου άρεσε η φωτογραφία αλλά ήμουν σαν πολλούς άλλους ερασιτέχνες, γνώστης της τεχνικής, όχι όμως της νοοτροπίας. Η επαφή με ανθρώπους που έχουν την ίδια κατεύθυνση και αναζήτηση με σένα σε παρασύρει προς τον στόχο σου που πρέπει να είναι η ικανότητα να δημιουργείς έργο με προσωπική ταυτότητα.
Ερώτ.: Τι στόχο θα πρέπει να θέτει ο καθένας σε αυτή την προσέγγιση;
Απάντ.: Ο στόχος για τον κάθε έναν θα πρέπει να μπορεί να δημιουργήσει έργο για το οποίο θα έχει την προσωπική του ταυτότητα και προσωπικότητα, η οποία θα είναι χαρακτηριστική μέσα στη συλλογή του. Η προσωπικότητά σου είναι ένα ιδεατό νήμα που ενώνει όλο το έργο σου και σε χαρακτηρίζει σαν δημιουργό του. Δεν θα πρέπει να αντιγράφουμε τις εικόνες των περιοδικών, των κοινωνικών δικτύων και άλλων μέσων επικοινωνίας, διότι εκεί το επίπεδο είναι χαμηλό. Οι δε επιβραβεύσεις (like) δεν έχουν καμία σχέση με την ποιότητα. Επαναλαμβάνω δεν είναι εύκολο γιατί θα πρέπει να καλλιεργηθεί εσωτερικά και πνευματικά ο κάθε δημιουργός. Η λέσχη (τουλάχιστον) δίνει ευκαιρίες.
